انتخاب همسر بدون شک يکي از مهمترين انتخابها در زندگي انسان است که مي تواند سعادت و يا شقاوت دنيوي و اخروي هر فردي را تعيين کند . از همين رو در روايات و احاديث اسلامي نيز به شدت بر معيارها و ملاک هاي يک انتخاب شايسته براي ازدواج تاکيد شده است.

در انتخاب همسر، اصالت و نجابت خانوادگى، كفويت و مسائل ژنتيكى را نيز بايد در نظر داشت. ژنها به عنوان عوامل انتقال صفات از نسلى به نسل ديگر‌اند كه در برخى روايات تلويحاً بدان اشاره شده است؛ در روايتى از پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم آمده است:«أُنْظُر فى اَىِّ نصابٍ تَضَعُ وَلَدَكَ فإنّ العِرْقَ دسّاسٌ(نهج الفصاحة، ص 112، ح 564 )؛ بنگر فرزند خود را در كجا قرار مى‏دهى؛ زيرا رگ (ژن) تأثير خود را باقى مى‏گذارد.»در اين زمينه به روايت جالب ديگرى از رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم تيمّن مى‏جوييم كه مى‏فرمايند:«تخيّروا لنطفكم فإنّ النّساء يلدن أشباه اخوانهنّ و اخواتهنّ».(ميزان الحكمة، ج 4 ، ص 280 )براى انتخاب همسر، تحقيق و بررسى و شناخت برادران و خواهران كسى كه مى‏خواهد از او خواستگارى كند، خود يك معيار و ملاك مى‏تواند باشد؛ چه اينكه همسران همانند برادران و خواهران خويش فرزند مى‏آورند.

مسئله كفويت نيز اين چنين مورد توجّه قرار گرفته است:

«تخيَّروا لنطفكم فأنكحوا الأكفاء و أنكحوا إليهم(نهج الفصاحة، ص 227 )؛ در گزينش همسر براى خود، محلّ مناسب انتخاب كنيد و از اشخاص هم شأن خود زن بگيريد و به آنها زن بدهيد.»

خواستگارى از دختران شايسته و واجد شرايط فاميل ـ در لسان برخى از روايات ـ در شمار يك اولويت است، چنان كه در اين روايت آمده است:«النّاكح فى قومه كالمُعْشب فى داره(نهج الفصاحة، ص 635، ح 3147)؛ آن كه از خاندان خويش زن گيرد، چنان است كه در خانه خويش علف چيند.»از مهم‏ترين معيارهاى انتخاب همسر، دين دارى اوست، در رواياتى كه از رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم و ساير ائمه اطهار عليهم‏السلام به يادگار مانده، مى‏توان بهترين ملاك‏ها و معيارهاى انتخاب را به دست آورد و در پرتو آن رهنمودهاى والا و ارجمند، زندگى سعادتمندانه‏اى پى ريخت. در ذيل، برخى از آن روايات مي آيد:

1. «تُنكَحُ المرأةُ لأرْبَعٍ: لمالها، ولحسبها ولجمالها و لدينها فَاظفر بذات الدين تربت يداك؛ زن را براى چهار چيز گيرند: مال، شرف، جمال و دين. و تو زن دين دار بجوى.» نهج الفصاحة، 237

2. «إذا جاءكم مَن ترضون دينه و أمانته يخطب [اليكم] فزوّجون...؛ اگر كسى به خواستگارى (دختر) شما آمد كه از ديندارى و امانتدارى او راضى هستيد، به او زن دهيد...» ميزان الحكمة، ج 4، ص 280

براى انتخاب همسرى شايسته، سزاوار است كه انسان به صفات كسى كه مى‏خواهد با او ازدواج كند، توجّه نموده به آن اهميت دهد و همسرى برگزيند كه خوشنام و خوش اخلاق باشد و تنها به زيبايى و مال او بسنده نشود. اخلاق نيک، يعني صفات و خلق و خوهاي پسنديده، در نظر عقل سليم و شرع مقدس . زندگي زن و مرد در محيط خانوادگي احتياج به اخلاق دارد; زيرا تنها در پرتو قانون نمي توان زندگي کرد وهمه انبيا نيز به خاطر زنده کردن اصول اخلاقي مبعوث شده اند .

اخلاق نيک و جاذبه هاي رفتاري پسر و دختري که مي خواهند «زندگي مشترکي» 
را شروع کنند، يعني اينکه، در کانون گرم خانواده هر دو بايد اصول اخلاقي را رعايت کنند و آن اصول عبارتند از: جذابيت هاي بصري و گيرايي کلامي، نحوه حشر و نشر اجتماعي، برخوردها و رفتارها در شرايط و موقعيت هاي گوناگون، توجه به نظافت و بهداشت فردي و پاکيزگي و تميزي منزل، نحوه غذا خوردن، خوابيدن، آراستگي ظاهر، در نگاه کردن در هنگام سخن گفتن با همديگر، در ابراز لطف و محبت، در هديه دادن وهديه گرفتن، در مهماني ها و پذيرايي ها، در جشن ها و ترحيم ها، در سفرها و گشت وگذارها، در خريدها و داد و ستدها، تقدم در سلام کردن واحوالپرسي با زيباترين کلام ها و واژه ها، در ابراز دوستي و عشق و علاقه نسبت به همديگر، در وقت شناسي و وفاي به عهد، در اقامه نماز و روزه گرفتن، در معاشرت با اهل فضل و معرفت والگوهاي مطلوب رفتاري و . . . خلاصه در همه رفتارهاي نيک شخصي، خانوادگي، شغلي و اجتماعي همسران، يعني مجموعه آنچه از انسان سر مي زند و نسبتا پايدار و قابل مشاهده است، مي تواند از مهم ترين جاذبه هاي زندگي مشترک و يا خداي ناکرده از عوامل زمينه ساز سردي ها، بي تفاوتي ها و بعضا جدايي ها باشد .پيامبر اسلام حضرت محمد مصطفي (صلي الله عليه وآله) مي فرمايند: «اذا جاءکم من ترضون دينه و امانته يخطب (اليکم) فزوجوه . . .»; (ترجمه ميزان الحکمه، ج 5، ص 2256، ح 7837 . ) هر گاه کسي به خواستگاري نزد شما آمد و دينداري و امانتداري (اخلاق) او را پسنديديد، به او زن بدهيد.